โรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัย

ประวัติการก่อตั้ง
โรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัยเป็นโรงเรียนรัฐบาลแห่งแรกของจังหวัดลำปาง ตั้งขึ้นเมื่อประมาณ รศ.๑๑๗ (พ.ศ. ๒๔๔๑ ) ณ วัดพระแก้วดอนเต้า ต่อมาราว รศ. ๑๑๘ ( พ.ศ. ๒๔๔๒ ) ได้ย้ายไปอยู่ที่วัดสุชาดา แล้วย้ายไปอยู่ที่วัดแสงเมืองมา ในราว รศ. ๑๑๙ ( พ.ศ. ๒๔๔๓ ) ..... ภายหลังเจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต เจ้าผู้ครองนครในสมัยนั้นได้ย้ายโรงเรียนจากวัดแสงเมืองมามาอยู่ที่หน้าคุ้มของท่าน นักเรียนเพิ่มมากขึ้น สถานที่เรียนไม่เพียงพอต่อจำนวนนักเรียน เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต จึงได้ซื้อที่ดินบริเวณห้างกิมเซ่งหลี (ปัจจุบันคือโรงแรมอรุณศักดิ์ ) ซึ่งตั้งอยู่ที่ตำบลน้ำล้อม อำเภอเมืองลำปาง แล้วย้ายโรงเรียนจากหน้าคุ้มมาตั้ง ณ ที่แห่งใหม่
ครั้นถึง รศ. ๑๒๔ ( พ.ศ. ๒๔๔๘ )
สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ามหาวชิราวุธสยามมกุฎราชกุมาร
ได้เสด็จต่างพระเนตรพระกรรณพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระบรมชนกนาถประพาสหัวเมืองฝ่ายเหนือ ได้เสด็จมาทรงเปิดโรงเรียน เมื่อวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๔๘ พระราชทานนามโรงเรียนว่า " บุญวาทย์วิทยาลัย " ตามราชทินนามของเจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ผู้ครองนครเพื่อเป็นเกียรติยศแก่ท่าน....ปรากฏหลักฐานในพระราชนิพนธ์ " ลิลิตพายัพ " ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งทรงใช้พระนามแฝง " หนานแก้วเมืองบูรพ์ " ว่า
"วันที่ซาวหกนั้น เสด็จไป ทรงเปิดโรงเรียนไทย ฤกษ์เช้า บุญวาทวิทยาลัย ขนานชื่อ ประทานนอ เป็นเกียรติยศแด่เจ้า ปกแคว้นลำปาง" โรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัยจึงถือเอาวันที่ ๒๖ พฤศจิกายนของทุกปี เป็นวันสถาปนาโรงเรียนสืบมา หลังจากโรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัยได้ย้ายออกมาหน้าคุ้ม เจ้าบุญวาทย์วิทยาลัยด้ตั้งโรงเรียนใหม่ขึ้นอีกโรงเรียนหนึ่ง
ตรงที่หอพระบริเวณสวนดอกไม้ในคุ้มหลวง เพื่อให้บุตรหลานของเจ้าพ่อได้เรียนแล้วขยายรับเด็กที่อยู่บริเวณใกล้ๆด้วย โรงเรียนนี้ไม่มีชื่อ แต่คนนิยมเรียกว่าโรงเรียนเจ้าชื่น ต่อมาย้ายโรงเรียนมาอยู่ตรงหน้าคุ้ม และได้ชื่อว่า " โรงเรียนบุญทวงศ์อนุกูล " ตามชื่อเดิมของเจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต แต่ชาวบ้านมักเรียกว่าโรงเรียนหน้าคุ้ม ภายหลังโรงเรียนแห่งนี้ได้ย้ายมาเรียนรวมกับโรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัย เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๒ ปี พ.ศ. ๒๔๗๔ สถานที่เรียน ( บริเวณห้างกิมเซ่งหลี ) คับแคบเกินกว่าที่จะรองรับนักเรียนที่เพิ่มมากขึ้น จึงย้ายโรงเรียนมาตั้งอยู่นอกกำแพงเมือง ( คือสถานที่ตั้งของโรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัยปัจจุบัน ) ในเนื้อที่ ๔๐ ไร่ ๑งาน ๔๔๔ ตารางวา ต่อมาโรงเรียนบุญวาทย์ได้ขยายชั้นเรียนเพิ่มขึ้นและก่อสร้างอาคารเรียนเพิ่มเติมมาตามลำดับเพื่อให้สอดคล้องกับการขยายตัวของการศึกษาและจำนวนนักเรียนในโรงเรียน ในเนื้ที่ขยายออกไปเป็น ๔๔ ไร่ ๓ งาน ๕๔ ตารางวา
ปี พ.ศ. ๒๔๙๐ เปิดชั้นเตรียมอุดมศึกษาของจังหวัดลำปาง และสร้างอาคารวิทยาศาสตร์โดยใช้เงินงบประมาณและรายได้จากการจัดงานฤดูหนาวของจังหวัดลำปาง โดยมีผู้มีจิตศรัทธาบริจาคสมทบทุนด้วย .... และตั้งแต่วันที่โรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัย ได้สถาปนามาจนกระทั่งเมื่อวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๒๔ โรงเรียนได้มีอายุครบ ๑๐๐ ปี เป็นร้อยปีแห่งความภาคภูมิใจที่ได้สั่งสมมายาวนาน ได้สร้างเยาวชนที่มีคุณภาพให้แก่ท้องถิ่นและประเทศชาติเกือบ ๑๐๐ รุ่น จึงนับได้ว่าเป็นร้อยปีแห่งความภาคภูมิใจและเกียรติคุณอย่างแท้จริง